Samohodno oruđe SU-100

.....Samohodno oruđe SU-100 (tema na forumu) nastalo je tokom Drugog svetskog rata u SSSR-u, na bazi tenka T-34, odnosno samohodnog oruđa SU-85. Pre razvoja ovog vozila od 1943. masovno se proizvodilo samohodno oruđe SU-85 slične koncepcije, naoružano topom D-5S kalibra 85mm. Ova samohotka, takođe na bazi T-34, odlično se pokazala protiv neprijateljskih srednjih tenkova, ali je bila osetno manje efikasna protiv sve brojnijih nemačkih teških tenkova. Ubrzo se nakon neuspešnih testiranja pobiljšanih SU-85 sa topom 85mm veće početne brzine i topom D-25 od 122mm, došlo do saznanja da je optimalni novi kalibar topa 100 ili 107mm. Izbor je bio top kalibra 100mm, sa odličnim balističkim performansama. U novembru 1943. doneta je odluka da novo samohodno oruđe projektuje konstrukcioni biro Uralmašzavoda (Уральский завод машиностроения), pod vođstvom glavnog inžinjera N.V. Kurina. Državni komitet odbrane (GKO) je već 27.decembra, na osnovu iznetog idejnog rešenja, naredio razvoj novog samohodnog oruđa sa topom 100mm, pod oznakom SU-100. Polazna osnova bilo je samohodno oruđe SU-85 (takođe na osnovi T-34). Novo samohodno oruđe imalo je 72% delova identičnih kao kod tenka T-34, 7,5% od SU-122, 4,5% od SU-85, dakle samo 16,5% SU-100 projektovano je od početka. Najvažnije promene u odnosu na SU-85, pored snažnijeg topa bile su i povećanje čeone oklopne zaštite (75mm u odnosu na 45mm), bolji sistem evakuacije barutnih gasova iz borbenog odeljenja i nova komandirska turela. Ratna zbilja nalagala je danonoćni rad na prototipu koji je bio gotov u februaru 1944. pod fabričkom oznakom "Objekt138". Novo samohodno oruđe imalo je ugrađeni top D-10S (razvijen na bazi mornaričkog topa D-10) kalibra 100mm. Sledilo je uspešno fabričko ispitivanje koje se sastojalo od 150km vožnji i 30 ispaljenih metaka. Trećeg marta 1944. prototip je upućen na opitni poligon u okolini Gorohoveca, gde je državna komisija nakon pređenih 864km i ispaljenih 1.040 metaka, naložila određene izmena na oruđu i predložila njegovo usvajanje u naoružanje. Od 24-28. juna na istom poligonu obavljeno je ispitivanje drugog prototipa SU-100, koji je dorađen po preporukama državne komisije, a samo ispitivanje obuhvatilo je 250km vožnje i 932 dejstva topom. Ustanovljeno je da SU-100 može da uništava nemačke tenkove "Panter" i "Tigar" sa daljine od 1.500m. Početkom jula na ispitivanju se našao i prototip SU-100-2 (sa topom S-34), koji je izrađen u "Zavodu br.9", ali je prednost data modelu iz Uralmašzavoda, koji je ocenjen kao bolji. U septembru 1944. započeta je serijska proizvodnja, koja se nastavila do 1947 godine. Ratna proizvodnja, nakon početnog uhodavanja, davala je oko 200 samohotki mesečno. U Uralmašzavodu ukupno je izrađeno 3.037 SU-100, a najverovatnije je serija od 200 dodatnih vozila izrađena 1947. u Omskom "Zavodu br.174". U periodu 1951-1956 trajala je licencna proizvodnja u Čehoslovačkoj sa ukupno 1.420 proizvedenih SU-100.

Na maršu

.....Od novoproizvedenih SU-100 formirani su samohodni artiljerijski pukovi sa 21 SU-100 (4 baterije sa po 5 vozila) i 318 ljudi. Krajem 1944. dolazi i do formiranja samohodnih artiljerijskih brigada, koje su između ostaloga po formaciji imale 65 SU-100, 3 SU-76 i 1.492. vojnika. Prvi samohodni pukovi su na front upućeni tek u novembru usled kašnjenja u proizvodnji pancirnog metka BR-412, koja je započela tek u oktobru. Prva ozbiljnija borbena upotreba, ne računajući prethodne manje čarke, bila je u januaru 1945, tokom budimpeštanske operacije, koju su izvodile snage 2. i 3.ukrajinskog fronta. SU-100 su u uslovima konstantne ofanzive Crvene armije često korišćeni i kao jurišni topovi za podršku nastupajuće pešadije. Prve samohodne brigade popunjene sa SU-100 stižu na front februara 1945. Tokom odbrambenih operacija oko Balatonskog jezera marta 1945 u sastavu 3.ukrajinskog fronta su se našle 3 brigade (207, 208 i 209.) , a nakon teških borbi protiv nemačkih tenkova, SU-100 se u potpunosti afirmisao kao pouzdano i borbeno efikasno vozilo. Snažni stomilemetarski top sa SU-100, mogao je probiti čeoni oklop poznatih nemačkih tenkova "Tigar" i "Panter", sa razdaljina od 1.500m. Najčešći nemački tenk na frontu PzKpfw IV mogao je biti uništen sa 2.000m, praktično u svim uslovima borbe. Nešto veće šanse imala su samo najteža nemačka oklopna vozila (malobrojna) poput Tigra 2 (SdKfz 182) ili teških samohodnih oruđa Ferdinand (Sturmgeshutz SdKfz 184). SU-100 nije mogao probiti čeoni oklop ovih vozila, ali je direktni pogodak najčešće izbacivao posadu iz stroja, usled unutrašnjih oštećenja vozila. Prednja oklopna ploča od 75mm kod SU-100, postavljena pod uglom od 50° obezbeđivala je ekvivalent zaštite čelične ploče od 117mm, za projektile sa položenom putanjom, što je bila relativno dobra zaštita na srednjim udaljenostima. Veoma efikasnom pokazala se i trenutna granata topa D-10S u dejstvu po pešadiji i otpornim tačkama. Samohodna oruđa SU-100 učestvovala su i u Berlinskoj operaciji, često su korišćeni za ojačanje pešadije, ali u uslovima gradskih borbi imali su velike gubitke. U završnim operacijama protiv japanske vojske avgusta 1945. učestvovale su 2 samohodne brigade sa ovim vozilima.

.....Nakon rata SU-100 su još dugo zadržani u sastavu Crvene armije, a tokom pedesetih i šezdesetih modernizovani su ugradnjom radio stanica, novih uređaja za osmatranje i nišanjenje i nešto boljeg motora. SU-100 su isporučeni i mnogim drugim armijama te su uzeli učešća u mnogim sukobima nakon Drugog svetskog rata. Najmasovnije su korišćeni u armijama Sirije i Egipta u izraelsko - arapskim ratovima. Jugoslavija je 1961. kupila 40 samohodnih oruđa.

U Ćupriji 1964.

.....Prednja oklopna ploča imala je dbljinu od 75mm, postavljena pod uglom od 50°. Donja kosa ploča od 45mm bila je pod većim uglom - 55°. Bokovi oklopnog tela bili su zaštićeni oklopom od 45mm, u donjem delu pod pravim uglom, a u delu borbenog odeljenja pod uglom od 20°. Pod i krov vozila bili su sačinjeni od čeličnih ploča debljine 20mm. Najveću oklopnu zašitu imao je top, jer je blenda (štit) topa imala 110mm oklopa. Osnovno naoružanje vozila bio je snažan top D-10S kalibra 100mm, i dužine 56 kalibara. Ukupna masa topa je 1435kg. Horizontalno polje dejstva je bilo 16°, a vertikalno -3 do +20°. Kranji domet topa (ne i efikasni domet) bio je 17.400m, a brisani domet sa pancirnim zrnom 1.200m. Baš ovaj top, sa malim izmenama, ugrađivan je i u posleratne tenkove čuvene T-54 i T-55, koji su masovno proizvođeni u narednim decenijama. Dobro obučena posada mogla je ispaliti od 4 do 6 metaka u minutu. Borbeni komplet činila su 33 metka kalibra 100mm.

.....Nišandžija je imao nišansku teleskopsku spravu TŠ-19, a komandir i vozač periskop MK-IV. Za posredno gađenje služila je panoramska sprava Gerc. Kasnije tokom posleratne modernizacije, sovjetski SU-100 su dobili nišansku-komandirsku spravu TPKU-2B, istu kao kod tenkova T-55. Na modernizovane primerke ugrađeni su i IC farovi za noćnu vožnju, koji su omogućili vidlivost u noćnim uslovima od 50-60m. Takođe tokom šezdesetih zamenjene su i originalne radio stanice 9RS ili 9RM sa radio uređajima R-113. Uređaj za unutrašnju vezu bio je tipa TPU-3BIS-F, a kasnije je zamenjen novijim modelom.

.....SU-100 su imali iste motore kao i tenkovi T-34, znači motor V-2-34, snage 450KS (na makslimalnom naprezanju 500KS). Vremenom ugrađeni su nešto bolji motori V-2-34M.

Iskrcavanje sa rečnog desantnog tenkonosca, tokom vežbe "Čelik 78", decembra 1978.

U Jugoslaviji

.....Sredinom pedesetih dolazi do novog političkog zbližavanja SFRJ i SSSR-a, sto je i ozvaničeno takozvanom Beogradskom deklaracijom 2. juna 1955, tokom posete Nikite Hruščova prvog skretara CK KP SSSR-a. U narednom periodu Jugoslavija lagano menja politički kurs, te ubrzo (1957) prestaju isporuke vojne tehnike sa Zapada, realizovane kroz program MDAP. Od velikog značaja bio je ugovor o kreditu za nabavku naoružanja zaključen u SSSR-u 4. avgusta 1961 god. Pregovori su započeti još 19. aprila, uz puno teških zahteva, kao na primer da se isporuka tenkova T-54 uslovljavala i narudžbom starih T-34, a kada je prihvaćena isporuka za T-54, bilo je pokušaja da se isporuče bez stabilizatora i IC uređaja. Ukupna vrednost ugovora bila je tadašnjih 115.912.474 američkih dolara (ekvivalenta današnjih oko 890mil. US dolara), a isporuke su po ovom ugovoru trajale do 1965. god. To je bio period naglog razvoja OJ, ali i JNA uopšte. Isporuceni su mnogi novi tipovi tehnike, od kojih u ranijem periodu nije bilo pandana u JNA i ovo je jedno od najvećih prenaoružavanja JNA tokom njenog trajanja. Pregovori su započeti sa ciljem nabavke tenkova T-54, radara i novih lovačkih aviona, ali je nabavna lista tokom pregovora više puta menjana. SU-100 nisu bili na listi zahteva, ali je pregovoračkoj komisiji u Moskvi pod vođstvom generala Martina Dasovića 16.maja upućena poruka da se od Sovjeta zahteva kupovina samohotki sa topom 100mm, kao kod tenka. Nešto kasnije preneta je poruka da se potražuje količina od 25 samohodnih oruđa, a moguće i više u slučaju odgovarajuće cene. Komisija je 2.juna nakon demonstracije traženog vozila obavestila državni vrh da je sovjetska ponuda 54.476 dolara po jednom SU-100, jedan borbeni komplet municije 2.168, a rezervni motor 8.233 dolara. Poređanja radi jugoslovenskoj delagaciji u isto vreme nuđen je i remontovani T-54 po ceni 87.660 dolara (oko 670 hiljada današnjih). Ubrzo su prihvaćene i ponude za licencu za proizvodnju municije 100mm, kao i otkup tehničke dokumentacije za srednji i generalni remont samohodnih oruđa. Konačno ugovor je zaključen 2. avgusta 1961., a prvi kontigenti nove opreme i oružja stigli su pre kraja godine.

Sa vojne parade u Beogradu

.....Jugoslovenski SU-100 bili su iz serijske proizvodnje iz 1945. Pre isporuke su remontovani. Ugrađeni su im motori V-2-34, kao i ostala oprema predviđena planom modernizacije (radio uređaj 10-RT-26E, uređaj unutrašnje veze TPU-47 i ostalo). Modernizovani SU-100 su prepoznatljivi po karakterističnoj kutiji za alat na levom boku u visini nadgradnje. Isporuka se sastojala od dva kontigenta od po 20 vozila, koja su isporučena u novembru i decembru 1961. U istom periodu isporučeno je i prvih 20 tenkova T-54A. Nove samohotke su ozačavane četvorocifrenim brojevima, pa su prva tri vozila označena kao 0765, 0766 i 2366. Prve dve su dodeljenje AŠC u Zadru, a kasnije su došle na poligon Nikinci. Treća je tokom šezdesetih korišćena za ispitivanje municije i agregata. Ostala vozila označena su sekvencom od 9800 do 9835, a 40 primerak brojem 9861. Nova samohodna oruđa u JNA dobijaju i novu oznaku "Samohodni top M-44", i bivaju raspoređeni u sastav samostalnih artiljerijskih protivtenkovskih brigada. Ćuprijska 590.art. brigada prima 24 vozila, što je stvorilo uslov da se iz ove jedinice povuku zastareli PT topovi 57mm. Dvanaest SU-100 (ili sada M-44) su upućeni u đakovačku 158. artiljerijsku brigadu, a preostale 4 samohotke su raspoređene tako da je Artiljerijski školski centar u Zadru za potrebe obuke dobio 2 vozila, a u sastav 1. i 7.Armije upućen je po jedan primerak SU-100.

JNA je pridavala veliki značaj PO sredstvima i oruđima

.....Tokom plana reorganizacije JNA "Drvar 2", sprovedenim tokom 1964-65. preformirane su PT artiljerijske samostalne brigade. Umesto prethodnih brigada baterijskog sastava, formirane su nove sa po dva PO puka. Po novoj formaciji takva brigada imala je jedan puk sa 18 SU-100 i 8 lansirnih vozila 2P26 (sa PO raketama "Šmelj"), a u sastav drugog puka ulazilo je 18 samohodnih oruđa M-36 i takođe 8 lansirnih vozila 2P26. Ubrzo nakon intervencije SSSR-a u Čehoslovačkoj (avgusta 1968.) donosi se odluka o formiranju mehanizovanih brigada, koje su smatrane rešenjem za sprečavanje iznenadnih prodora neprijateljskih oklopnih snaga. U sastav PO diviziona novoformiranih brigada upućen je deo raspoloživih SU-100, koji su izuzeti iz 590. brigade u Ćupriji. PO divizioni mehanizovanih brigada (prvo su formirane 36. i 51. motomehanizovana brigada, a ubrzo i 12. proleterska) imali su 12 vozila 2P27 (BRDM-1) i bateriju od 6 SU-100 (M-44). Početkom osamdesetih i preostala vozila su upućena u sastav ovih diviziona, što je omogućilo formiranje duge baterije, odnosno 12 vozila po divizionu (umesto 2 imali su 1 rak. bateriju od 4 vozila 9P133). M-44 su koristili iste tipove municije kao i tenk T-55.

......Po normama JNA SU-100 su nakon pređenih 2.500km išli na srednji remont, a nakon 5.000km na generalni. Po pravilniku iz 1968. pun borbeni komplet sastojao se od 15 TF metaka i 18 pancirno - obeležavajućih, 40 metaka 26mm za signalni pištolj (4 boje), 20 ručnih bombi i 8 dimnih kutija. Panirno zrno je na 500m razdaljine imalo probojnost od 200mm čelične ploče pod pravim uglom, 185mm na 1.000m i 156mm na 2.000m. Poređanja radi SO M-36, koji je imao istu namenu imao je mogućnosti probijanja oklopa pod istim uslovima 500m / 141mm, 1000m / 131mm. Kasnije je u borbeni komplet uvršten i kumulativni metak. U načelu po tenkovima je trebalo dejstvovati u granicama jednog brisanog dometa (oko 1200m), a po OT u granicama od dva brisana dometa.

.....Početkom građanskog rata 1991., u inventaru JNA još uvek je bilo svih 40 SU-100. Sticajem okolnosti dobar deo tih vozila je uzeo učešća u ratnim dejstvima u Istočnoj Slavoniji, da bi zatim samohotke koje su bile na tom prostoru ušle u sastav Srpske Vojske Krajine. Konačno 1996., a nakon Erdutskog sporazuma o mirnoj reintegraciji iz novembra 1995., preostali SU-100 se povlače u SR Jugoslaviju, verovatno u Sombor, gde je vršena primopredaja ratne tehnike 11.korpusa SVK. Ubrzo je većina ovih vozila rashodovana jer su bila prekobrojna po Dejtonskom mirovnom sporazumu. Pet samohodnih oruđa je preostalo, a neka su i korišćena. Naime u garnizonu u Kačarevu istorijskoj zbirci naoružanja dodeljena su 2 SU-100 (9827 i 9834), a tri su ostala na poligonu Nikinci (0765, 9824 i 9831) i korišćeni su za potrebe Tehničkog opitnog centra. Poslednje zabeleženo dejstvo bilo je 22.avgusta 2008. kada je SU-100 registarskog broja 9831 dejstvovao sa 10 TF metaka M-63P2.

Samohodno oruđe M-44, u sastavu 11.k SVK

.....Jugoslovenski M-44 su korišćeni za imitaciju nemačkih oklopnih vozila i u filmskim ostvarenjima. Više ovih samohotki u koloni sa nemačkim oznakama smo mogli videti u poznatom domaćem filmu "Valter brani Sarajevo". U filmu "The misfit brigade" snimljenom 1987. u Jugoslaviji a po delima danskog pisca Svena Hasela između ostale tehnike JNA angažovana su i 2 M44 reg. brojeva 9819 i 9809, u ulozi nemačkih oklopnih vozila.

"The Misfit brigade" / Teror na točkovima

Kadar iz filma "Valter brani Sarajevo"

Taktičko - tehničke karakteristike samohodnog oruđa M-44
Borbena težina	31.600kg
Posada	4
Dužina sa topom	9,45m
Visina	2,24m
Širina	3,0m
Klirens	0,35m
Motor	V-2-34M, snage 500KS, pri 1,800 o/min
Zapremina rezervoara (6 unutrašnjih)	400 l + 4x95 l u spoljašnjim dodatnim bačvama, dizel
Maksimalna brzina	48,5km/h, 7,km/h vožnja unazad
Naoružanje	Top D-10S (obrazac 1944) 100mm, lično oružje posade
Borbeni komplet	33 metka kalibra 100mm
Oklopna zaštita	Čeona strana 75mm, bokovi i zadnji deo 45mm, pod i krov 20mm

SU-100 iz sastava 36.mehanizovane brigade snimljen u rejonu Bačke Topole 1971.

Krajem osamdesetih većina raspoloživih M-44 bila je u sastavu PO diviziona mehanizovanih brigada

*fotografija na vrhu strane: Tokom obuke u ćuprijskom garnizonu 1964

U izradi ove strane korišćene su informacija i fotografije iz izvora:

"Odbrana", spec. dodatak Arsenal 73 - Aleksandar Radić
"Modernizacija i intervencija" - Bojan Dimitrijević
Edicija "Razvoj OS SFRJ" - grupa autora
Monografija "OS SFRJ"
"Самоходная артиллерийская установка СУ-100" pravilo 1948.god.
"Podsetnik za starešine OJ", Uprava OJ
http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%A3-100

Početna strana