Samohodno oruđe M36

(90mm Gun Motor Carriage M36)

.....Samohodno oruđe M36 nastalo je tokom Drugog svetskog rata kao odgovor na nove modele nemačkih teških tenkova i predstavlja lep primer moći američkog vojno-industrijskog kompleksa da u kratkom vremenskom roku odgovori na potrebe evropskog ratišta. Razvoj i nastanak ovog vozila možemo pratiti još od maja 1940. kada je armija SAD (Sjedinjene Američke Države) nakon brzog sloma Francuske postala svesna karaktera budućeg rata. Sasvim je bilo jasno da će oklopne snage, bar kada je reč o kopnenim operacijama , imati odlučujući značaj. General Džordž Maršal načelnik generštaba američke vojske, već je u maju naredio preduzimanje potrebnih mera kao odgovor na uočene pretnje. Jedna od odluka bila je i razvoj i proizvodnja velike količine protivtenkovskih sredstava. Nije odmah bilo jasno u kom pravcu treba usmeriti napore. Ubrzo se došlo do zaključka da je potrebno iza prvih linija imati mobilne PT (protivtenkovske) topove, koji bi se mogli suprostaviti oklopnim klinovima, odnosno velikoj koncetraciji oklopnih vozila koja su probila prvu liniju odbrane čiji su oslanac činili vučni PT topovi. Tragom ideje da su Francuzi relativno uspešno koristili PT topove montirane na standardne vojne kamione, amija SAD je relativno brzo razvila vozila M6 i M9 koja su predstavljala skromna rešenja male borbene vrednosti. Dalji napori, nakon niza prototipova i koncepcija su doveli do SO (samohodno oruđe) M18 i M10.

.....SO M10 je za osnovu imalo perspektivni top od "tri inča" (76mm), koji je ugrađen u prototip vozila T35E1. Nakon detaljnih ispitivanja u Aberdinu tokom aprila i maja 1942. određeno je da se projekat T35E1 standardizuje i serijski proizvodi pod oznakom Gun Motor Carriage M10 (GMC M10). Proizvodnja novog vozila je dobila visok prioritet i započeta je u septembru 1942. u državi Mičigen u fabrici Fisher Tank Arsenal. Šasije je preuzeta od tenka M4A2, na koju je motirana otvorena kupola sa topom. Cena ovako dobijenog vozila bila je 47.900 naspram 60.200 dolara koliko je koštao standardni tenk M4A2, koji je i poslužio kao osnova. Od oktobra 1942. korišćene su i šasije tenkova M4A3 pa je tako nastalo vozilo, u pogonima kompanije Ford, imalo ozaku M10A1. Najvažnija razlika bila je u motorima :M4A2 je imao 2 dizel motora, a M4A3 jedan benzinski. Tokom obuke novih jedinica naoružanih sa SO M10 uočena je ozbiljana konstruktorska greška koja se ogledala u loše balansiranoj kupoli, koja se usled teškog topa jako teško rotirala na nagibima. Problem nije odmah rešen, jer je između ostaloga bio i birokratski u smislu da nadležne institucije nisu dozvoljavale ugradnju dodatnog balasta usled činjenice da je vozilo već bilo tri tone teže od zahtevanih početnih karakteristika. Problem je često rešavan na terenu tako što je na zadnjem delu kupole montiran dodatni teret od olovnih ili čeličnih ploča. Tokom daljeg proizvodnog procesa karakterističnom izbočinom na zadnjem delu kupole, M10 je dobio mnogo bolje uravnoteženu kupolu. Proizvodnja je trajala do januara 1944. i iz proizvodnih hala je izašlo 4.993 M10 i 1.713 M10A1. Spolja gledano obe verzije su gotovo identične, osim detalja na zadnjem delu vozila koji su bili različiti u zavisnosti da li je ugrađen dizel ili benzinski motor.

Kompozicija slike podseca na Normandiju 1944.god., ipak su u pitanju JNA vojnici sa nemčkim šlemovima, pored američkog samohodnog oruđa M36, iz kasne proizvodne serije // U prvom planu M36 iz ranih serija, iza komandni automobil M3A1

.....Vatreno krštenje M10 je imao početkom 1943. u Tunisu, gde su početkom godine upućena tri bataljona sa ovim vozilima. Ipak i pored toga što je M10 bio solidno protivtenkovsko sredstvo u američkoj armiji je postojala jaka struja koje se zalagala da se prednost u odbrani dodeli klasičnim, vučnim PT topovima, uz stav da je za uništenje tenkova koji probiju liniju odbrane najbolje upotrebiti druge tenkove, a ne ralativno slabo oklopljene i neznatno jeftinije razarače tenkova (u anglosaksonskoj vojnoj terminologiji za vozila ove vrste termin je Tank destroyer, u našoj Samohodno oruđe). Na kraju veliki broj bataljona sa samohodnim oruđima je prenaoružan sa vučnim topovima, što se kasnije u Normandiji pokazalo kao ozbiljna greška. Nakon Afrike ratni put je M10 doveo u Italiju gde su potvrdili borbenu vrednost. Usled malog broja protivničkih tenkova često su korišćeni za klasičnu artiljerijsku podršku. Pravi test bila je velika operacija u Normandiji - "Overlord", koja je započela savezničkim iskrcavanjem 6.juna 1944. Za potrebe operacije prikupljeno je, između ostaloga, 30 PT bataljona, od kojih je 16 bilo opremljeno sa M10. U delu Normandije u kojem su operisale američke jedinice nije bilo većeg broja nemačkih tenkova, samim tim i ova vozila nisu ozbiljnije angažovana. Prvi nemački tenk PzKpfw III je od strane M10 iz sastava 899.bataljona uništen tek 23.juna. U prvih nekoliko nedelja obično su bataljoni sa samohodnim oruđima dodeljivani pešadijskim divizijama, koje su ih često koristile za direktnu vatrenu podršku. Za ovakvu primenu M10 nije bio dobro opremljen, jer je posada u otvorenoj kupoli bila izložena snajperskoj i artiljerijskoj vatri, oklop je bio nedovoljan za zaštitu od PT topova, a problem je bila i odbrana od pešadije jer ovo vozilo je imalo samo jedan mitraljez koji je montiran na zadnji deo kupole i kojim se rukovalo tako što je neko od posade morao izaći van vozila. Veliki šok su izazvali prvi susreti sa tenkovima Panter, jer "tro - inčni" top nije mogao probiti nemački tenk sa čeone strane sa udaljenosti veće od 200m. Na ovaj problem se pokušalo odgovoriti pravom taktikom i dejstvom sa male daljine u bočni oklop. I pored svega ako se vešto i pravilno upotrebe M10 su bili ozbiljno oružje, što možemo videti na primeru gore pomenutog 899. bataljona. Desetog jula 1944. na pravcu kontranapada nemačke Lehr divizije, kod mesta La Desert našao se ovaj bataljon. Konfiguracija terena, uski putevi, brojne živice su odgovarali pravilnoj primeni samohodnih topova pa je 899. bataljon u dva dana teških borbi uništio 12 tenkova PzKpfw V (Panter) i po jedan PzKpfw IV i STUG III

Obuka mladih posada, okolina Požarevca (foto zahvaljujući Dimitriju Ostojiću)

.....Nakon teških letnjih borbi sa nemačkim oklopom sa svih nivoa komandovanja vršen je pritisak da se jedinice što pre opreme novim protivtenkovskim oruđima, što je znatno ubrzalo dolazak samohodnog oruđa M36 na evropsko ratište. Samohodno oruđe M36 je nastalo ugradnjom nove kupole i topa na postojeće šasije M10A1. Nakon više neuspešnih projekata (T53, T53E1, T7) ugradnje novog topa od 90mm septembra 1943 dovršena su dva prototipa T71. Nakon ispitivanja i manjih konstruktorskih izmena aprila 1944. započela je serijska proizvodnja u Grand Blanku, a nešto kasnije poslom konverzije bavile su se i druge kompanije. Juna iste godine T71 se standardizuje pod oznakom 90mm Gun Motor Carriage M36. Početni plan proizvodnje predviđao je 300 M36 iz razloga da je zadnja serija M10A1 ostala nedovršena. Ugradnja novih kupola na ove šasije je dovršena do jula 1944. a zahtevi za broj vozila su povećani na 600, odnosno na 1.400 nakon normandijskih iskustava. Jedini način dalje proizvodnje bio je da se postojeća vozila M10A1 konvertuju u M36. Iz školskih i rezervnih jedinica ukupno je prikupljeno 913 vozila, jer su ranijom odlukom M10 sa dizel motorima poslati na ratište, a sa benzinskim (M10A1) su ostali u Americi. Za ispunjenje plana proizvodnje u periodu oktobar - decembar 1944. upotrebljeno je i 187 šasija tenkova M4A3, te je kasnije ta verzija dobila oznaku M36B1. Januara 1945. za dalju konverziju u vozila M36 određeni su M10, povratnici sa ratišta sa dizel motorima, pa je u narednom periodu u dve komapanije konvertovano 724 samohodna oruđa M10 u M36B2. Ono što je značajno je da su sve verzije imale istu kupolu kompanije Fišer (Fisher). Tokom proizvodnje tj. konverzije nije bilo bitnijih promena, a najvažnije su ugradnja veće gasne kočnice (od novembra 1944) i karakteristične metalne nadgradnje za zaštitu posade u kupoli (od avgusta 1944.). Po svojoj uobičajenoj praksi kada su u pitanju američka oklopna vozila britanska armija je za M36 koristila naziv "General Džekson", pa se taj izraz vremenom odomaćio u literaturi iako nikada nije bio službeni naziv pomentog vozila.

.....Prvi M36 dopremljeni su na evropsko ratište septembra 1944. i dodeljeni su Prvoj američkoj armiji. Nakon obuke dodeljeni su postojećim bataljonima kao ojačanje, a kasnije dolaskom većih količina formirani su bataljoni sačinjeni samo od M36. Prva borbena iskusta su pokazala da novo samohodno oruđe ima znatno veću borbenu efikasnost naspram prethodnika M10, ali i da nije idealno rešenje, jer novi M36 nisu mogli pozdano probiti čeoni oklop Pantera sa udaljenosti veće od 500m. Ratna praksa je otkrila da ako se brzom paljbom ispale više projektila u približno istu tačku prednjeg oklopa, onda usled uništenja dolazi i do proboja istog. Uglavnom, opšti savet bio je da se sve ređi nemački tenkovi angažuju sa boka, pri čemu M36 postaje smrtonosno efikasan. Do pravog rešenja se dolazi januara 1945. kada se isporučuju minimalne količine nove municije T30E16 sa probojnim jezgrom od tungesten - karbida. M36 je imao iste probleme kao i druga slična američka oklopna vozila: posada u otvoremoj kupoli je bila često izložena snajperskoj vatri i šrapnelima artiljerijske vatre. Često je istican i nedostatak ugrađenog koaksijalnog mitraljeza za dejstvo po neprijateljskoj pešadiji i manje vrednim ciljevima. Za zaštitu od sveprisutnih lakih PO sredstava, poput Pancerfausta, rešenje je pronađeno na terenu u vidu džakova sa peskom, koji su postavljani na najkritičnijim tačkama po oklopu. Uprkos svemu M36 bio je respektabilno protivtenkovsko sredstvo, koje je moglo uništiti i najteža oklopna vozila neprijatelja. U sukobu u blizini Rimlinga u Alzaku, 5. januara 1945. M36 iz sastava 776. bataljona (Tank Destroyer batalion) je prvim projektilom sa oko 800m udaljenosti uništio nemačko teško samohodno oruđe Jagdtiger, koje je u pratnji zarobljenih tenkova M4 napadalo američke položaje.

Na levoj slici obuka mladih vojnika, okolina Požarevca

	Dinamika konverzije M10 u M36			Brojno stanje na evropskom ratištu i gubici
	M36	M36B1	M36B2
apr 44	25
maj 44	100
jun 44	120
jul 44	155
avg 44	100
sep 44
okt 44	75	50		170	2
nov 44	290	93		183	5
dec 44	348	44		236	21
jan45				365	26
feb 45				826	18
mar 45				884	21
apr 45				1054	34
maj 45	10		50	1029	25
posle rata	190		674
svega	1413	187	724		152

.....Nakon rata bataljoni sa M10 vozilima su rasformirani, sa namerom da njihovu ulogu preuzmu tenkovi. Manji broj vozila je isporučen saveznicima. M36, kao perspektivnije sredstvo je zadržan u naoružanju, ali je najvećim delom takođe isporučen saveznicima: Južnoj Koreji, Francuskoj, Danskoj, Turskoj, Italiji, Pakistani, i što je posebno zanimljivo za taj period istorije, Jugoslaviji, koja je primila najveću količinu. M36 je uzeo učešća u mnogim lokalnim sukobima. U korejskom ratu se pokazao kao veoma efikasan protiv severnokorejskih T-34. U indijsko - pakistanskom ratu, Pakistan je upotrebio bar dva puka sa M36, zajedno sa tenkovima M47 i M48. Početkom devedesetih JNA je još uvek u formaciji udarnih mehanizovanih brigada zadržala M36, te su uzeli učešća u borbama koje su sledile u sastavu svih novoformiranih vojski i oružanih formacija.

U Jugoslaviji

.....Sporazum o vojnoj pomoći Jugoslaviji, formalno je zaključen 14. novembra 1951 i trajao je do 12. decembra 1957. god. U početnom delu tog perioda JNA je primila 399 samohodnih oruđa M36, od čega je samo manji broj bio verzija M36B1. Septembra 1953. na pregovorima u SAD na krajnje nerealnoj listi potraživanja JNA bilo je čak 1.254 SO M36. Značaj i obim vojne pomoći može se videti i na osnovu činjenica da je novim artiljerijskim sredstvima prenaoružano 8 kompletnih divizija i formirano više samostalnih artiljerijskih i samostalni PO pukova. Pre isporuke vojne pomoći, korpusi i armije nisu imali svoje samostalne artiljerijske jedinice, odnosno svi samostalni pukovi / divizioni bilu su direktno podčinjeni Vrhovnoj komadi. Samohodna oruđa M36 nakon isporuke dodeljena su: (a). Pešadijskim pukovima prenaoružanih divizija, po jedna baterija od 6 vozila, a ovakva divizija je imala i PO divizion, koje je pored komande, komandne baterije imao još tri samohodne baterija sa 18 M36. (b). Oklopnim brigadama iz sastava oklopnih divizija dodeljena je po jedna baterija od 4 M36 (ili 2 beteije SO M18). (c). Samostalni samohodni PO pukovi, podčinjeni komandama korpusa i armija bili su baterijskog sastava, sa komandom, komandnom baterijom, pozadinskim delovima i 4 baterija sa po 6 M36. Krajem pedesetih JNA je raspolagala sa 2.400 PO topova, od čega je oko 640 bilo samohodno. Ratne rezerve za ova samohodna artiljerijska PO sredstva bile su 1.150.000 metaka. Pored svih napora tadašnja artiljerija je zaostajala za sličnim jedinicama drugih država. Jedna studija Uprave artiljerije iz tog perioda, pruža podatke da je težina plotuna art. puka američke armije 1.584kg, sovjetske 1.632.kg, a prenaoružane divizije JNA 612 i neprenaoružane samo 324kg. Krajem sedamdesetih u popisu oklopnih vozila navode se i po 42 M36B1 i 347 M36.

.....Nakon velikih organizacijskih promena po planu "Drvar", koji je u suštini bio pokušaj prilagođavanja formacije JNA nuklearnom ratu, i koji je sproveden nakon avgusta 1959. samohodna oruđa M36 više nisu bila u sastavu pešadijskih pukova, ali jesu u mešovitim PO divizionima pešadijskih brigada. Mešoviti divizion tih brigada je imao po 4 M36 i M42 (vučni top od 76mm) Takođe i u planinske brigade se ugrađuje baterija od 4 samohodna oruđa.(b).Oklopne brigade su imale po 1 bateriju od 4 vozila (c).Pešadijske divizije A klasifikacije (većina) su imale 18 vozila, kao i oklopne divizije. (d) Četiri novoformirsne mešovite PO brigade su imale osim komade i kom. beterije i po 5 vatrenih baterija - 2 sa po 6 SO M36 i 3 sa po 6 topova 57mm sa motornom vučom. Nakon dodatnih promena kroz plan "Drvar 2" jedinice sa M36 ojačavaju se sa PO lanserima raketa 2P26. Od 1967. nakon prethodne nabavke odličnih PO topova T-12 i SO M-44, ali i raketnih sistema 9P122, vozilo M36 biva potisnuto iz divizija A klasifikacije. Jedna od osobenosti JNA bila je skoro neprekidna dogradnja i preformacija jedinica. Pre stupanja na snagu nove formacije artiljerije 1975., stanje po pitanju samohodnih oruđa bilo je (a) pojedini pešadijski pukovi imaju po jednu bateriju od 6 vozila uz raketnu bateriju 9k11. (b) Pešadijske brigade su imale dve baterije, ukupno 12 vozila pojačanih samohodnom baterijom 9P122. (c) Novoformirane mehanizovane brigade imale su mešoviti divizion sa 12 M36 i 4 vozila 9P122. (d) Neki divizijski PO pukovi su imali baterijski sastav sa 24 M36 i 12 oruđa - lansera 9K11. Krajem 1985. raspored oruđa M36 je sličan, odnosno većina je dodeljena mešovitim PO divizionima pešadijskih, motorizovanih i mehanizovanih brigada. Ovi divizioni su imali po 12 vozila i 6 lansera raketa 9K11, odnosno samohodnih lansera 9133 ili POLO M83 kod mehanizovanih brigada. Do raspada JNA ova PO oklopna vozila su ostala u sastavu pomenutih brigada.

Od pomoćnog naoružanja M36 je imao jedino teški mitraljez pri čemu bi za rukovanje član posade morao izaći van kupole // SO M36 iza je BRDM2 foto iz "Oklep na slovenskem" - Iztok Kočevar

.....M36 je korišćen u borbama u Hrvatskoj, Bosni i na Kosovu uglavnom u ulozi vatrene podrške. Snažan i precizan top su doprineli imidžu dobrog artiljerijskog sredstva. Kao i na drugim oklopnim vozilima, montiran je i pomocni protivkumulativni oklop, od gumenih traka ili drugih priručnih materijala. Tako oklopljeni M-36, je nakon rata otkupljen i prebacen u V. Britaniju u Daksfordu, gde se često demonstrira u voznji sa originalnim oznakama Vojske Republike Srpske. Možda poslednji sukob u kome je učestvovao vremešni veteran verovatno je bio rat 1999. Tokom tog sukoba NATO avijacija je uništila nekoliko M36. Dva iz sastava 243. mehanizovane brigade uništena su na maršu u okolini Vitine 17.aprila 1999. Ova oklopna vozila viđena su o tokom krize u Kopnenoj zoni bezbednosti 2001. god što je verovatno poslednji slučaj korišćenja oklopne tehnike Drugog svetskog rata na prostoru Evrope. Starost tadašnjih vozila je bila oko 55 godina. Godine 2003. M36 se nalazi u formaciji manjeg broja jedinica, u sastavu 4., 20.,125.,243. i 549. motorizovane brigade i u sastavu 413. Centra za obuku vozača u Vršcu. Naredbom III uprave generalštaba VSiCG od 8 juna 2004. naređuje se prestanak obuke vozača za samohodni top M36, koja je vršena u 413, COV u Vršcu, a da se vojnici koji su započeli obuku preusmere na samohodnu haubicu 2S1. Tokom 2004. god poslednjih 77 (203?) primeraka samohodnog topa M36, kao i preko 40.000 metaka za njih je definitivno izbačeno iz naoružanja, tadašnje Vojske SCG i uništeno.

.....U današnje vreme veći broj M36, uglavnom sa dizel motorima tenka T55, je prisutan u privatnim kolekcijama na zapadu. Savršeno resturiran primerak je u Vojnom muzeju u Pivki, kao i spoljnoj postavci vojnog muzeja u Karlovcu. Jedan M36 je i u dvorištu Vojne akademije u Beogradu i u depou Vojnog muzeja u Kačarevu.

.....Samohodni topovi M36 i M36B1 su imali ugrađene četvorotaktne osmocilindrične benzinske motore Ford GAA. Potrošnja benzina bile je 3-4l po pređenom kilometru u zavisnosti od vrste terena. Ukupna zapremina 4 rezervoara bila je 726,7l (635,9l kod M36B1). Maksimalna brzina po dobrom putu u petom stepenu prenosa bila je 41,8km/h. Nakon isteka reursa originalnih motora na određeni broj M36 ugrađen je motor sa tenka T55. Usled većih gabarita sovjetskog motora zadnji deo vozila je rekonstruisan, napravljen je otvor dimenzija 40x40cm. Izduvna cev je bila na levoj bočnoj strani, a ugrađeni su novi filteri vazduha i ulja. Ugrađen je i novi protivpožarni sistem kao i radio stanica RUT1. Hodni deo sastavljen je od 3 balansira sa po dva potporna točka i sa po jednim lenjivcem i pogonskim točkom sa svake strane. Gusenice sa svake strane imaju po 79 članaka, koji su međusobno spojeni spojnicama i utvrđeni klinovima. Na samohodnim topovima M36 i M36B1 moglo se koristiti 8 tipova papučica za gusenice, s tim da su gusenice sa člancima T51 i T56E1 ubrzo izbačene iz upotrebe. Oklopna zaštita je najveću debljinu dostizala na topovskom štitu - 76mm. Prednja ploča bila je 38mm, a bočne ploče 25mm. Kupola je bila zaštićena sa debljinom oklopa od 31,75mm. Kupola je imala mogućnost pune rotacije. Osnovno naoružanje je činio poluautomatski top 90mm M3 ili M3A1, na postoljima M4 ili M4A1. Zatvarač topa bio je vertikalno klinastog tipa. Sekundarno oružje činio je teški mitraljez 12,7mm, a SO M36B1 je na desnoj strani prednje kose ploče imao mitraljez M1919A4, kojim je rukovao pomoćnik vozača. Za SO M36 su korišćeni isti tipovi municije kao i za tenk M47. Pored nekoliko vrsta vežbovno - školskih i dimnih borbeni komplet činili su metak M71 sa trenutno fugasnom ili tempirnom granatom, metak M82 (APC-T) sa pancirno obeležavajućom granatom , metak sa potkalibarnim - obeležavajućim zrnom (HVAP-T) i domaći M74 metak sa kumulativnom granatom. Petočlanu posadu činili su: Komandir, vozač, pomoćnik vozača, nišandžija i punilac. Za osmatranje bili su ugrađeni periskopi M6, M13 ili M13B1. Radiostanica bila je tipa SCR 610 ili SCR 619, a kasnije su zamenjene novijim sovjetskim modelima RUT1.

Verzija na šasiji tenka M4A3 je bila M36B1, u inventaru JNA je bilo 42 (52?) primerka od ukupno 187 proizvedenih

Detaljne tehničke karakteristike za SO M36 i M36B1

Tehnička uprava SSNO, zaključno sa 1979., je za samohodni top M36 izdala:

Samohodni top 90mm M36 i M36B1 deo I - TU DSNO, 1964. / Tehnički opis, upotreba i održavanje
Samohodni top 90mm M36 i M36B1 deo II - TU DSNO, 1968. / Tehnički opis, upotreba i održavanje
Samohodni top 90mm M3 i M3A1 deo II - TU DSNO, 1968. /Radioničko održavanje i remont
Protivtenkovski top 90mm M3B1, M3A1, M3A2B1 i topovsko postolje M4 i M4A1 na samohodnom oruđu M36 i M36B1 / Imenik osnovnih delova
Samohodni top 90mm M36 (Individualni komplet) - TU DSNO, 1960. / Imenik osnovnih delova
Samohodni top 90mm M36 - TU DSNO, 1970.
Protivtenkovski top 90mm M3B1, M3A1, M3A2B1 i topovsko postolje M4 i M4A1 na samohodnom oruđu M36 i M36B1 - TU DSNO 1971, / Normativ potrošnih delova i mat.
Samohodni top 90mm M36- TU DSNO, 1956. / Normativ potrošnih delova i materijala
Samohodni top 90mm M36- TU DSNO, 1968. / Normativ potrošnih delova i materijala

M36 na ratištu sa nezaobilaznim grafitima

Borbeno dežurstvo u Kopnenoj zoni bezbednosti, jedan od poslednjih zadataka za SO M36

Na maršu top je postavljan u položaj prema zadnjem delu vozila gde je bio poseban držač cevi // M36 Vojske Republike Srpske,nakon prodaje snimljen u Daksfordu, Engleska, sa dodatnim oklopom od gumenih ploca.

Na levoj slici interesantan trenutak susreta tenka M1A1 američke armije i SO M36 Vojske SRJ prilikom povlačenja sa Kosova 1999.

Dve tipske fotografije

Sudbina samohodnih topova iz nekadašnje 83.motorizovane brigade u Baru. Na zadnoj slici je motor tenka T55 koji je ugrađivan u ovo vozilo kada su istekli resursi originalnog GAA

Različite fotografije nastale tokom poluvekovne operativne upotrebe