.....Tokom maja 1992.g. JNA se povlači sa prostora Srpske krajine, što je bilo rezultat prethodnih događaja i postignutih sporazuma. Dobar deo tehnike jedinica u povlačenju ostavljen je novoformiranim jedinicama teritorijalne odbrane RSK. Sa prostora Istočne Slavonije povlače se između ostalih i 2.mbr u Mačvu i kasnije u Valjevo, 12.mbr. (ranije u Osijeku) u Sombor. Takođe se sa prostora Banije povlači 51.mbr, ostaviviši 1 bataljon sa tenkovima M-84. Iz zapadne Slavonije izvlače se u Republiku Srpsku jedinice 5.korpusa: delovi 329.okbr, 16.mtbr., 343.mtbr...Ove jedinice se odmah uključuju u borbena dejstva u BiH. Sa ostalih delova RSK, povlače se brojne jedinice koje su se tokom borbenih dejstava 1991-92. našle na tom prostoru: delovi 329. i 4.okbr, 145, 180, 221, 316, 592, 622.mtbr i brojne druge jedinice. U novembru 1992. se nakon reorganizacije formira Srpska Vojska Krajine. Od jedinica TO, brigada specijalne policije i ostavljene tehnike formirana su 6 korpusa, u čiji sastav je ušlo 26 brigada i 5 pukova. Korpusi su pokrivali određene geografske regije: 21.Kordunski, 39.Banijski, 18. Zapadno-Slavonski, 11. Istosnoslavonski, 15. Licki i 7. Dalmatinski korpus. Iako je korišćen termin "Korpus", ako se sagleda brojno stanje ljudstva i tehnike, možda se pre može reći da je korpus VRSK pre odgovarao ojčanoj brigadi. Korpus Vojske RSK bio je sastavljen od 3-6 brigada -pukova i manjih korpusnih jedinica: mešovitog art. diviziona, meš. diviziona PVO, izviđačko - diverzantskog odreda (IDOd), manjih inžinjerijskih jedinica itd. Pod komandom Generaštaba bila je 75.mabr, po ratnom planu predviđena za artiljerijsku podršku 7, 21 i 39.korpusa. Ukupno pod
oruzjem je bilo 38.000 ljudi, uz rezervu od 14.500 i miliciju od 4.100 ljudi (po podacima iz 1995.) Unutar korpusa oklopna vozila su bila mahom rapoređena po brigadama bez većih samostalnih jedinica OMJ. Lake brigade su imale četu tenkova, a motorizovane bataljon, najčešće nepotpune formacije. Vozila su rasuta na celom prostoru krajine, bez određenih koncetracija ili rezervi na ključnim tačkama.
.....Po pitanju brojnosti ostavljenih sredstava OMJ i ostale tehnike ne postoje potpuno provereni podaci. Tokom juna 1992, prema podacima Generalštaba VRSK, na raspolaganju su bila 262 tenka, 56 raznih oklopnih vozila, 1.360 artiljerijskih oruđa, 2.573 vozila i ostalo. Brojno stanje tehnike se tokom postojanja menjalo. Deo tehnike je izgubljen u borbama ili udesima, ali je bilo i određenih isporuka iz SRJ. Prilikom borbi na Miljevačkom platou 21-22. juna 1992. izgubljeno je više tenkova i OT (navodi se 3 tenka uništena i 1 zarobljen, a 1 tenk i 2 OT zarobljena). Bilo je i slučajeva da su pojedini tenkovi koji su oštećeni stajali na prvoj liniji, posle dužeg vremena izvlačeni i popravljani. Tokom borbi u zadarskom zaleđu, tokom operacije "Maslenica" januara 1993. HV je zarobila 2 T-55 i 2 OT. U daljem toku borbi Krajišnici su zarobili bar jedan hrvatski tenk. Tokom napada na Z. Slavoniju maja 1995. uništeno je ili zarobljeno desetak oklopnih vozila (po nekim izvorima 7 T-55 i 1 PT-76). Prema dokumentu "Referisanje vrhovnom komandantu o planu upotrebe SVK", iznetim početkom 1995. vojska krajiških Srba je imala 301 tenk (naspram 425 HV), 111 oklopnih vozila (naspram 223 HV).
Pocetak prvih sukoba, oklopna jedinica JNA kod
Koranskog mosta
.....Ukupno gledano VRSK tokom svoga postojanja nije se uspela uzdići iznad okvira TO, od koje je i nastala. Možda i najveći problem bila je mobilnost i nepostojanje rezervi. Jedinice su bile linijski raspoređene, bez izgrađene druge linije i ozbiljnijih rezervi u pozadini. Vojnici su bili vezani za svoja područja i nerado su pristajali da budu upućeni u druge delove RSK, često to iskazujući otvorenim protestima. Konstatan problem bila je hronična nestašica pogonskog goriva, minimalne rezerve su često neracionalno trošene. Deo ovih problema trebalo je rešiti 1993. pokušajem da se formira 1.Jurišna brigada, koja je trebala imati manevarsku ulogu i u svome sastavu 2 okb i najbolje pešadijeske jedinice, ali je pokušaj u potpunosti propao. Česte napadne operacije hrvatske vojske, kojima su osvajani manji delovi RSK, nisu uticali na promenu stanja. Sve gora politička i ekonomska situacija kao i javašluk državnih organa generisali su osećaj opšte apatije i bezizlasnosti kod naroda, odnosno vojnika. Moral je svakim danom bivao sve slabiji. Olako stvaranje i širenje glasina je dodatno srozavalo moral vojnika, kao na primer u slučaju zarobljavanja tenka T-55 "Crna Udovica" u okolini Bihaća novembra 1994. U junu 1995. formira se Korpus specijalnih jedinica,koji je trebao predstavljati udarnu manevarsku jedinicu i koji je javnosti prikazan na paradi Vidovdan95, na poligonu Slunj. U sastav novog korpusa ušla je novoformirana 2.okbr i 2.Gardijska brigada, a planirano je formiranje specijalne brigade i ostalih jedinica. Druga oklopna brigada je bila četnog sastava, sa tri čete tenkova M-84 i jednom četom tenkova T-55. Tokom jula 1995. ova brigada je uzela učešća u borbama oko Bihaća u sklopu operacije "Mač 95". Nakon pada Grahova operacija "Mač" je obustavljena te se 2.okbr povlači na Slunj.
.....Po procenama sa početka 1995. iznetim u dokumentu "Referisanje vrhovnom komandantu o planu upotrebe SVK" smatralo se da u slučaju radikalne agresaje od strane Hrvatske borbena dejstva mogu potrajati između 25-35 dana, u dve etape. Prva etapa je mogla potrajati 15-20 dana i to je trebao biti period u kome bi VRSK zaustavila ofanzivna dejstva HV, da bi u narednoj etapi koja može potrajati 10-15 dana preduzeta ofanziva prema određenim područjima, zajedno sa snagama Vojske Jugoslavije i Vojske RS. Za sprovođenje ovog plana, za period od 30 dana, potrebe OMJ su iznosile 4,5 borbena kompleta municije, a raspolagalo se sa 2b/k. Mnogo kritičniji je bio nedostatak goriva, jer za pomenuti period ratnih dejstava bilo je potrebno 8p/r (punih rezervoara), a trenutno stanje je iznosilo samo 0,2p/r ! Nedostatak je iznosio 2.400 tona pogonskog goriva samo za OMJ. Nešto je bila bolja situacija sa municijom za artiljerijska oruđa: po topu M-48B1 76mm bilo je na raspolaganju 7,05b/k. za top-haubice 152mm bilo je 8,73b/k, haubice 122mm imale su 4,05b/k, a topovi M-46 130mm 5,32b/k. Mnogo veći nedostatak se osećao u minobacačkoj municiji i raketama za VBR 128mm. Nedostajalo je 3b/k po minobacaču 82mm, a 2,88b/k za 120mm. Sistem Oganj je trebalo dopuniti sa po 2,13b/k po oruđu, a haubice 105mm sa 1,16b/k. Naročiti veliki utrošak municije je bio tokom angažovanja delova VRSK tokom napada na Bihać novembra-decembra 1994., pod komandom OG "Pauk". U izveštaju dostavljenom generalštabu iznosi se podatak da je do polovine decembra utrošeno oko 6 miliona metaka pešadijskog naoružanja, 11.300 art. granata, 4.700 tenkovskih granata, 110.000 zrna PA municije i 183 rakete. U istom dokumentu napomenuto je i da rezerve hrane SVK iznose 3 – 4 dana rata na nivou generalštaba, a na nivou korpusa 7 – 10 dana. Deo ovih problema je prevaziđen tokom februara - marta većim isporukama oružja, municije i ostalog iz VJ. Pored materijalnih VRSK je bila opterećena i mnogim drugim problemima, ovde prenosimo deo teksta iz izveštaja (10.04.1995.) Generalštaba SVK Slobodanu Miloševiću, Milanu Martiću i Momčilu Perišiću o trenutnom stanju u VRSK: "Posebno zabrinjavajući problem je kriminal svih vrsta, bahato i siledžijsko ponašanje i napadi na organe bezbednosti. U jedinicama se najviše krade gorivo, mazivo, akumulatori, sredstva veze, oružje, municija i MES, čime se umanjuje borbena gotovost i borbena vozila onesposobljavaju. U stalnom je porastu šverc sa pripadnicima 5. K MV i Hrvatima, što njihova vlast organizovano sprovodi, pa na taj način, pored šverca robe, prikupljaju se i obaveštajni podaci. Na suzbijanju šverca najviše se angažuju jedinice VP, dok veći broj pripadnika milicije toleriše šverc. Od pojedinaca u najvišim državnim organima, vršen je pritisak da se legalizuje šverc i da se OB i vojna policija ne angažuju. Ide se dotle da se pojedinim k-tima korpusa i OB diskretno savetuje da ne sprečavaju šverc, jer mogu biti likvidirani. Zbog nedostatka aktivnih starešina u nižim jedinicama i ne funkcioniše rukovođenje i komandovanje, što pogoduje javašluku. Ne preduzimaju se mere bezbednosti i bezbednosnog obezbeđenja. Materijalno-tehnička sredstva i tajni podaci se slabo štite, a u nekim jedinicama skoro nikako. Prisutne su pojave nekontrolisane upotrebe oružja. Karakterističan je istup grupe od 12 boraca iz Obrovačke brigade, koji su samovoljno napustili položaje na Dinari i uz upotrebu oružja vršili pljačkanje privatnih ugostiteljskih objekata na putu Obrovac-Dinara. Ova grupa je ispalila velike količine municije u samom gradu Kninu. U stanovima uhapšenih vojnih obaveznika nađena je velika količina naoružanja i municije i artikala vezanih za švercovanje. Preduzete su disciplinske i druge zakonske mere. Na izdržavanju višemesečnih zatvorskih kazni, nalazi se 8 vojnih obaveznika. Lošem bezbedonosnom stanju u jedinicama SVK i na teritoriji doprinosi i nefunkcionisanje vojnih sudova i civilnog pravosu|a koje ne preduzima represivne mere prema nosiocima neprijateljske delatnosti, kriminala, šverca i dr. Najčešće represivne mere preduzimaju k-ti brigada i korpusa što nije dovoljno jer se celokupni državni organizam ne angažuje, pa se stiče utisak da može raditi ko kako hoće."
.....Opštim napadom hrvatske vojske rano ujutro 4.avgusta, započela je operacija "Oluja". Uglavnom je poznat ubrzani tok dogođaja, slom i povlačenje vojske i naroda, ipak pojedine jedinice VRSK pružile su jak otpor. Po pitanju OMJ, može se napomenuti da su jedinicehtvatske vojske Zbornog područja Gospić u Oluji između ostaloga izgubile 3 oklopna vozila, a 17 tenkova i 7 oklopnih vozila je oštećeno, najviše u minskim polima. Zadatak ovog zbornog područja je bio napad na jedinice 15.Ličkog korpusa u široj zoni Plitvičkih jezera i nakon prodora spajanje sa jedinicama 5.korpusa, okruženog u Bihaću.
.....Pola sata posle ponoći 4/5 svgusta snage 13. pešačke brigade, ojačane četom iz 19.pbr VRSK izvele su protivnapad uz podršku tenkova na odseku Kozlinska glavica - Gradina, koji je zaposeo 137.domobranski puk. Usled jakog napada glavnina puka se povukla, uz troje mrtvih i više ranjenih vojnika. Situaciju nisu iskoristile srpske jedinice da u potpunosti zauzmu položaje, već je napad obustavljen. Nakon pristiglih pojačanja ponovljen je napad hrvatskih snaga, pri čemu su pored nekoliko ranjenih vojnika oštećen i jedan tenk. Trineasta brigada se u toku noći 5/6. avgusta prebacila na desnu obalu reke Korane. Petog avgusta 110.domobranski puk (Z.područje Karlovac) je pokušao napad pravcem Turanj - slunjska brda, uz podršku tenkova, ali je odbijen uz gubitke od 1 mrtvog, 26 ranjenih vojnika i 2 oštećena tenka.
.....Verovatno najefikasniji otpor hrvatskim jedinicama u Oluji pružila je 31.motorizovana brigada, koja je branila prilaze Petrinji, kao i uopšte 39.banijski korpus. Napad na ovaj grad su izvodile jedinice Zbornog područja Zagreb, na tom pravcu konkretno TG-2 (taktička grupa) u čiji sastav je ulazio ojačani bataljon 2.gardijske brigade i manji delovi 12.domobranskog puka, uz podršku artiljerijskih i inžinjerijskih jedinica. Nakon artiljerijske pripreme i početnog uspeha napadač je zaustavljen u češkom selu. Hrvatska vojska je imale ozbiljne gubitke od 6 mrtvih (među njima i kom. 2.bataljona) i 30 ranjenih, dok su 2 tenka T-55 i jedan BVP M-80 uništeni, tenk T-55 sa uređajam za razminiravanje je ostao zaglavljen i jedan BVP je zarobljen. Teške borbe su nastavljene i narednog jutra 5.avgusta. U novom napadu TG-2 izgubljen je jedan tenk, pa su se jedinice povukle na početne položaje. Sledio je protivnapad VRSK na Koloniju i Češko selo, pri čemu su hrvatske jedinice izgubile još jedan T-55 i više poginulih i ranjenih boraca. Ostali delovi 2.gardijske brigade su tokom dana zauzeli sela Šanja, Vilusi, Pecki i pola Luščana, pri čemu je jedan tenk oštećen. Iako su početni napadi na Baniju na mnogim pravcima odbijeni, a banijski korpus nije bio razbijen u sklopu opšteg povlačenja i ovaj korpus se izvači prema Dvoru na Uni. Rano ujutro 6. avgusta Hrvatska vojska ulazi u Petrinju.
Grb RSK i SVK
.....Tokom 4-7 avgusta 33.pešačka brigada banijskog korpusa je branila Dvor na Uni sa zadatkom odbrane prelaza za Republiku Srpsku. Već od 5.avgusta pomešane kolone civila i vojske su pristizale na taj prostor. Sedmog avgusta ova brigada se prebacuje preko Une, a u grad pristižu delovi 13, i 24.pbr sa kolonama izbeglica. Istog dana Hrvatska vojsk izvodi napad na ovo mesto ali je on odbijen pomenutim jedinicama, koje je podržalo 6 tenkova 2.okbr. U kasnim večernjim satima 9.avgusta u Dvor na Uni ušle su hrvatske jedinice, odmah nakon izvlačenja poslednjih kolona izbeglica.
.....Određene gubitke oklopne jedinice VRSK su pretrpele i od ratnog vazduplovstva Hrvatske. Za jurišna dejstva su korišćeni avioni MiG-21 i helikopteri Mi-24. Navodi se da su ovi helikopteri između ostaloga ostvarili i tri poletanja u protivoklopnoj ulozi, pri čemu su utrošili 7 vođenih raketa, 30 nevođenih raketnih zrna i 400 metaka. Navodi se dejstvo po okopnim jedinicama 5. avgusta u rejonu sela Turnja, kao i zapadno od Knina u blizini sela Biovičino, kada je navodno uništen određeni broj tenkova i motornih vozila.
.....Nakon povlačenja na teritoriju R. Srpske tehnika koja nije zarobljena, uništena ili usput onesposobljena predata je Vojsci Republike Srpske. Procenjuje se da su 15 i 39.korpus izvukli i predali VRS oko 75% , a Specijalni korpus 80-90% tehnike. Najviše tehnike je zaplenjeno predajom 21.kordunskog korpusa. Hrvatski izvore navode ukupni ratni plen od 54 oklopna vozila, 6 VBR, 98 raznih art. oruđa kalibra 76-152mm, 120 minobacača, 59 PA topova, 6 aviona, 497 motornih vozila, 22 inžinjerijske mašine i mnoštvo pešadijskog oružja i ostalih MTS.
.....Tokom borbenih dejstava nisu obuhvaćena područja koje je kontrolisao 11.korpus, odnosno prostor Istočne Slavonije i Baranje. Po ratnom planu ovaj korpus je trebao napredovati prema Osijeku i Vinkovcima u sadejstvu sa oklopnim jedinicama Vojske Jugoslavije. Kako nije bilo političke volje za ostvarenje tog plana, 11.k. je ostao statičan tokom operacije "Oluja". Manje akcije, očigledno pokrenute na nižim nivoima komandovanja, su preuzete na pravcima Cerić - Nuštar i Jankovci - Henrikovac, ali su usled loše organizacije pretrpele neuspeh. Sem ovoga po linijama razdvajanja povremeno je dejstvovala i artiljerija 11.K. Jedanesti korpus se u narednom periodu oslanjao na snage 12.korpusa Vojske Jugoslavije. Političkim aktivnostima dogovorena je mirna reintegracija ovih područja. Tehnika 11.korpusa je povučena u tadašnju SR Jugoslaviju tokom maja i juna 1996. Uglavnom su to bili zastareli tenkovi T-34, kao i samohodna oruđa M-36 i M-18, koji su upućeni u Somborski garnizon radi primopredaje.
Vidovdanska parada na Slunju 1995.
Vojska
Republike Srpske Krajine, avgusta 1995 god.
Hrvatski istoričar Davor Marijan u studiji "Oluja" navodi da je VRSK imala: "Na srpskoj strani bilo je oko 40 tisuća ljudi organiziranih u pet korpusa u kojima je bilo: 11 pješačkih brigada, četiri motorizirane brigade, tri lake brigade, oklopna brigada, specijalna brigada, samostalni pješački bataljun, dva odreda, granični odred, izvidničko-diverzantski odred, mješoviti artiljerijski puk, mješoviti protuoklopni artiljerijski puk, laki artiljerijskoraketni puk PZO-a, dva mješovita artiljerijska divizijuna, dva mješovita protuoklopna artiljerijska divizijuna, inženjerijski bataljun, pet pozadinskih baza i ratno zrakoplovstvo s protuzračnom obranom."
Po sećanju vojnika 15.k. Ratomira Rapajića "Tokom jedne vezbe u
avgustu 1992 god. na Ljubovu izgubljen je jedan T-55 iz serije 18, najstariji tenk u
brigadi. Tenkovi su bili parkirani pored puta, posada je ukljucila grejac nafte i udaljila
se od tenka. Cep grejaca je ispao pa je plamen zahvatio unutrasnjost, pretvarajuci tenk u
buktinju. Kad je posada ugledala plamen iz kupole , bilo je kasno. Jedan borac je
uzeo kantu vode i popeo se na blatobran sa namerom da kroz luk kupole sipa vodu u
unutrasnjost, u tom trenutku eksplodirala je prve granata, koje je probila rezervoare i
nafta se uliva u unutrasnjost tenka . Clan posade koji je
pokusao gasenje pozara je preziveo zahvaljujuci tome da je oklop zadrzao svu silinu i
gelere eksplozije.Zatim jedna po jedna eksplodiraju sve 43 granate. Posada je prosla
nekaznjeno zbog nedostatka posada i ranijh zasluga. Sva krivica je prebacena na automatski
sistem za gasenje pozara koji se nije aktivirao. Tenk je bio u dobrom stanju popunjen
celim borbenim kompletom i punih rezervoara"
U izradi ove strane korišćene su informacije iz/sa/od:
"Vojska" / 1993
"Duga" / 1995
g. Ratomir rapaic / Feniks, USA
g. Julian Zec
"Knin je pao u Beogradu", Milisav Sekulić
"Rat za srpsku krajinu 1991-95", Marko Vrcelj
"Modernizacija i intervencija" dr.Bojan Dimitrijević
